Ερυμάνθεια, 29 Ιουλίου 1943
Η καταστροφή της Ερυμάνθειας
Με την κατάληψη της πατρίδας μας από τα Ιταλογερμανικά στρατεύματα κατοχής στην Ερυμάνθεια εγκατεστάθη φρουρά Ιταλών από μία διμοιρία 30 περίπου ανδρών προκειμένου να αστυνομεύει τα χωριά της περιοχής της Τριταίας.
Με το ξεκίνημα της Αντίστασης και εμφάνισης των πρώτων ανταρτών στις βουνοπλαγιές του Ερυμάνθου άρχισαν οι επαφές Ερυμανθιωτών και ανταρτών για την εξόντωση του φυλακίου των Ιταλών της Ερυμάνθειας.
Στις 27 Ιουλίου του 1943 και ώρα 11:30 μ.μ. ομάδα ανταρτών με επικεφαλή τον Καπετάν Ωρίωνα εισήλθε εις το χωριό και με την βοήθεια Ερυμανθιωτών περικύκλωσαν το σχολείο σε απόσταση αναπνοής αφού πρώτα κατέστρεψαν την τηλεφωνική γραμμή, τους φωνάζουν να παραδοθούν οι Ιταλοί, αντέδρασαν με πυρά όταν αντελήφθησαν ότι ήσαν ακόμη ευάλωτοι και από χειροβομβίδες, παραδόθηκαν χωρίς καμία απώλεια.
Την επομένη, 28 Ιουλίου οι αντάρτες φόρτωσαν το πολεμικό υλικό σε ζώα και πήραν τους αιχμαλώτους Ιταλούς και τράβηξαν για το Βουνό.
Η διοίκηση των δυνάμεων κατοχής της Πάτρας χάνοντας την τηλεφωνική επαφή με την φρουρά της Ερυμάνθειας έστειλε ενισχύσεις έναν βαριά οπλισμένο λόχο Ιταλών με 4 αυτοκίνητα. Στην Ερυμάνθεια είχαν παραμείνει 7 αντάρτες και ο Καπετάν Ωρίων τους οποίους είχε καλέσει Ερυμανθιώτης για φαγητό.
Στις 11 π.μ. ένα 8χρονο αγόρι βλέπει σύννεφα σκόνης σε απόσταση 2 περίπου χιλιομέτρων αντιλαμβάνεται ότι είναι αυτοκίνητα Ιταλικά και τρέχει και ειδοποιεί το σκοπό αντάρτη ο οποίος άρχισε να φωνάζει τους άλλους. Το πρώτο Ιταλικό αυτοκίνητο μπαίνει στο χωριό 8 αντάρτες αντιμέτωποι στήθος με στήθος με ένα λόχο Ιταλών αρχίζει λυσσαλέα μάχη. Ένας αντάρτης καταφέρνει και μπαίνει σε ένα σπίτι και από το παράθυρο πετάει μια χειροβομβίδα στο πρώτο Ιταλικό αυτοκίνητο το οποίο και καταστρέφει
Οι υπόλοιποι Ιταλοί έχουν ταμπουρωθεί στις γράνες του δρόμου και τα παρακείμενα εκ του δρόμου σπίτια, η μάχη είναι άνιση, ένας προς δέκα. Ο εύστροφος καπετάν Ωρίων κινείται αστραπιαία μαζί με ένα ακόμη αντάρτη, επιτίθεται από τα νώτα των Ιταλών, οι οποίοι δεν γνώριζαν τον αριθμό των ανταρτών και θεώρησαν ότι ήταν περικυκλωμένοι.
Μετά από μία ώρα λυσσαλέας μάχης παραδόθηκαν. Απολογισμός: 17 νεκροί, 10 τραυματίες Ιταλοί και πλούσιο πολεμικό υλικό. Αντάρτες : απώλεια καμία.
Η Διοίκηση των κατοχικών δυνάμεων μη έχοντας επαφή με τον Λόχο έστειλαν αναγνωριστικό Αεροπλάνο το οποίο διεπίστωσε τι είχε συμβεί.
Την επομένη 29 Ιουλίου με εντολή του Φρούραρχου Πατρών ήλθε ένα μηχανοκίνητο τάγμα Γερμανών με αντικείμενο την εκτέλεση όλων των Ερυμανθιωτών.
29 ΙΟΥΛΙΟΥ 1943
100 άρματα μάχης καταλαμβάνουν την Ερυμάνθεια, δεν βρίσκουν κανένα Ερυμανθιώτη, κανονιοβολούν ότι σπίτι βλέπουν ή όπου πιστεύουν ότι είναι Ερυμανθιώτες, λυσσάνε από το κακό τους. Φορτώνουν τους νεκρούς και τους τραυματίες συμμάχους τους Ιταλούς και με λύσσα εφαρμόζουν τακτικές του Ομέρ Βρυώνη, επιτίθονται εις τα άψυχα σπίτια, βάζουν φωτιά και καίνε το χωριό θέλοντας να δείξουν ανθρωπισμό αφήνουν μόνο την εκκλησία, τα υπόλοιπα σπίτια καίγονται όλα.
Δεν αρκούνται σε αυτό με τις ερπύστριες των αρμάτων καταστρέφουν αμπέλια, περιβόλια και ότι άλλο βρίσκουν μπροστά τους, φεύγουν με μία σκέψη να επιστρέψουν. Και επέστρεψαν όχι μόνο μία φορά αλλά πολύ συχνά καθ' όλη τη διάρκεια της κατοχής.
Το μόνο που δεν κατάφεραν ήταν να βρουν Ερυμανθιώτη ή Ερυμανθιώτες. Άνδρες - γυναίκες και παιδιά στο βουνό. Οι δυνατοί αντάρτες, τα γυναικόπαιδα σε σπηλιές και καλύβες καλυμμένες. Άλλωστε τους περίμενε η τύχη των Καλαβρυτινών και τόσων άλλων εκτελεσθέντων από τους κατακτητές.
Στιχουργός αντάρτης έκφρασε αμέσως την τραγωδία της Ερυμάνθειας σε πατριωτικό αντάρτικο τραγούδι :
«Το μάθατε τι έγινε ένα γεγονός μεγάλο
άφησε ο Ωρίων τα βουνά και ροβολάει στον κάμπο.
Ημέρα Τρίτη ήταν που ήρθε στο χωριό μας
και έπιασε τους Ιταλούς τον άπιστο εχθρό μας.
Και την Τετάρτη ήρθανε ένας λόχος Ιταλιάνοι
ο Ωρίων τους περίμενε και όλους μαζί τους πιάνει.
Η Πέμπτη εξημέρωσε μαύρη και αραχνιασμένη
και η ωραία Ερυμάνθεια εβρέθηκε καμμένη.
Η Ερυμάνθεια ήτανε του Δήμου το καμάρι
και τώρα εσκοτείνιασε και έγινε σαν τον Άδη.»
Και πράγματι Άδης το ωραίο χωριό Ερυμάνθεια αλλά και κόλαση ήταν πλέον η ζωή όλων των Ερυμανθιωτών σε όλη την περίοδο της κατοχής.
Δυτικά της Ερυμάνθειας και σε απόσταση 2 χιλιομέτρων είναι το ύψωμα Καβελάρη όπου σε συνεχή βάση στρατοπέδευε μηχανοκίνητο τάγμα Γερμανών. Από το σημείο αυτό ελέγχετο πλήρως η περιφέρεια της Ερυμάνθειας, οτιδήποτε εκινείτο εδέχετο τα πυρά των Γερμαναράδων. Σε μία κίνηση ενός συνορίτη της Ερυμάνθειας επυροβολήθη με σκοπευτική διόπτρα και εφονεύθη. Είναι ο αείμνηστος Νικόλαος Τριανταφυλλόπουλος από το Καλέντζι.
Ερυμανθιώτη όμως οι Γερμανοί δεν κατάφεραν να βρουν.
Πηγή: Απόσπασμα από το πρακτικό συνεδρίασης Τοπικού Συμβουλίου και Δ.Σ. Εκπολιτιστικού Συλλόγου Ερυμάνθειας.