Κρύα Βρύση, 22 Αυγούστου 1944

Image

Οι Γερμανοί στις 22 Αυγούστου 1944 δρώντας με πανομοιότυπο τρόπο όπως και στα υπόλοιπα χωριά του Κέντρους, εκτέλεσαν 35 κατοίκους του χωριού, έκαψαν τα πτώματα από τα οποία βρέθηκαν ελάχιστα κατάλοιπα και κατέστρεψαν ολοκληρωτικά το χωριό.

ΤΟ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑ ΤΗΣ 22 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ 1944 ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΓΕΡΜΑΝΟΥΣ
Η τελευταία καταστροφή του χωριού έγινε:
«Εις το σαραντατέσσερα, στσ’ εικοσιδυό τ’ Αυγούστου
την Τρίτη το ξημέρωμα γίνει το πράμα τούτο».
Το ολοκαύτωμα αυτό δεν είναι μεμονωμένο γεγονός, αφού την ίδια μέρα, «Γύρω τριγύρω στο βουνό εφτά χωριά κάηκαν, αλλά εντάσσεται στο γενικό πλαίσιο της αντίστασης του λαού στον (κάθε) κατακτητή. Η αντίσταση του Ελληνικού λαού στον τελευταίο πόλεμο άρχισε στι ς28 Οκτώβρη 1940 και δεν σταμάτησε παρά μόνον όταν έφυγαν οι Γερμανοί από τον τόπο μας. Στην Κρήτη, η αντίσταση άρχισε την ίδια μέρα και εντάθηκε στη θρυλική «Μάχη της Κρήτης» (20-30 /5/1941). Άλλαξε μορφή και συστηματοποιήθηκε μετά την κατάχτηση του νησιού από τους Γερμανούς με πρώτη εκδήλωση την απόκρυψη, φιλοξενία και φυγάδευση ( από τα νότια παράλια) των Αγγλων, Αυστραλών και Νεοζηλανδών στρατιωτών που δεν παραδόθηκαν στους Γερμανούς. Άλλες μορφές αντίστασης ήταν η δημιουργία αντάρτικων ομάδων, η οργάνωση δολιοφθορών σε βάρος του καταχτητή, οι εκτελέσεις μεμονωμένων στρατιωτών, η απόκρυψη και διατροφή Ελλήνων και ξένων ανταρτών. Μια σημαντική μορφή αντίστασης ήταν η σωστή διαφώτιση του λαού, που καθώς ζούσε απομονωμένος στα χωριά και ήταν μονόπλευρα ενημερωμένος από το Ραδιόφωνο ( που διατυμπάνιζε μέρα – νύχτα όσα εξυπηρετούσαν τους τυράννους), περίμενε σαν τον «μάννα εξ ουρανού» ένα δελτίο από τα «παράνομα» ραδιόφωνα που παράτολμοι πατριώτες συντηρούσαν με καθημερινό κίνδυνο της ζωής τους.

Σ’όλα σχεδόν τα είδη αντίστασης έλαβαν μέρος οι Κρυοβρυσανοί που η παλικαριά τους είναι ξακουστή. Σ’ όλο το διάστημα της κατοχής το ραδιόφωνο ήταν πηγή για σωστή πληροφόρηση της περιοχής, απ’ όπου δεν έλειπαν αντάρτες (Ελληνες ή Άγγλοι) που τροφοδοτούνταν από τους χωριανους και έμεναν σε σπηλιάρια του βουνού ή ακόμη και μέσα στο χωριό μας. και , φυσικά, δεν αγνοούσαν οι Κρυοβρυσανοί τις συνέπειες αν οι κατακτητές ανακάλυπταν αυτή τη δραστηριότητά τους. Χρειάζεται τόμος ολόκληρος για να γραφούν οι δραστηριότητες των Κρυοβρυσανών στα πλαίσια της αντίστασης του Ελληνικού λαού κατά των Γερμανών.

Δεν έλειπαν οι καλοθελητές και οι «φίλα προσκείμενοι» προς τους κατακτητές. Γι’ αυτό και τα αντίποινα των Γερμανών ήσαν πολύ σοβαρά: εγκατάσταση (περιοδεύοντος) φυλακίου, συλλήψεις για εκφοβισμό και συστάσεις, μεταφορά ανδρών στο Ρέθυμνο και κλείσιμο στη Φορτέτζα, χωρίς συγκεκριμένη κατηγορία.

Μετά την απαγωγή του στρατηγού Κράϊπε (26 Απριλίου 1944), τα αντίποινα των Γερμανών έγιναν με σατανικό προγραμματισμό. Από τις ανακρίσεις προχώρησαν στα πρωτάκουστα βασανιστήρια για να καταλήξουν σε ομαδικές εκτελέσεις και πυρπολήσεις χωριών. Πρώτα καταστράφηκαν τα Σακτούρια (5 Μάη) και γιατί από εκεί διοχέτευαν όπλα στα βουνά,Η κρύα βρύση δεν μπορούσε να ξεφύγει από αυτό το μαρτύριο, αν και οι κομμάντος – Έλληνες και Άγγλοι- που έκαμαν αυτό το πολυσυζητημένο εγχείρημα, δεν πέρασαν από το χωριό μας. Η καταστροφή της Κρύας Βρύσης έγινε με σχέδιο σατανικό και ταυτόχρονα με άλλα επτά χωρά (ή συνοικισμούς) του Αμαρίου: Γερακάρι, Καρδάκι, Σμιλές, Γουργούθοι, Βρύσες, Δρυγιές και Άνω Μέρος.

Τα γεγονότα εκτυλίχτηκαν – σύμφωνα με μαρτυρίες αυτόπτων μαρτύρων- ως εξής:
Πριν από τα χαράματα της Τρίτης 22 Αυγούστου 1944, ακούστηκαν πυροβολισμοί δυτικά του χωριού μας. Λίγοι τους άκουσαν, μα δεν έδωσαν σημασία, αφού οι πυροβολισμοί ήταν κάτι συνηθισμένο για εκείνη την εποχή, όπως ήσαν συχνές και οι επισκέψεις Γερμανών στα χωριά για να πάρουν άντρες «για τα έργα».

Ελάχιστοι χωριανοί έφυγαν, ίσως από κάποια προαίσθηση οδηγούμενοι. Άλλοι συγκεντρώθηκαν σ’ ένα καφενείο και , αφού αντάλλαξαν απόψεις για τους πυροβολισμούς που είχαν ακουστεί, κατάληξαν στο συμπέρασμα πως δεν υπήρχε κίνδυνος, γι’ αυτό και γύρισαν στα σπίτια τους. Σε λίγη ώρα όμως ολόκληρο το χωριό βρέθηκε περικυκλωμένο από ειδικά εκπαιδευμένους στρατιώτες, περίπου 350.

Πολύ λίγοι πρόλαβαν να ξεφύγουν από τον κλοιό, μερικοί είχαν ήδη φύγει για να πάνε στα περιβόλια (να ποτίσουν) ή είχαν διανυκτερεύσει στην εξοχή για να μαζέψουν χαρούπια από μακρινές περιουσίες. ¨Όλοι οι άλλοι οδηγήθηκαν βίαια στο Δημοτικό Σχολείο, που τότε ήταν στην πλατεία του χωριού. Τους άντρες τους ξεχώρισαν από τα γυναικόπαιδα και τους οδήγησαν στην Εκκλησία. Εκεί έγινε ονομαστικό προσκλητήριο των καλύτερων ανδρών του χωριού μας και συμπληρώθηκε ο προκαθορισμένος αριθμός των μελλοθάνατων, αφού βρέθηκαν αναπληρωματικοί για όσους απουσίαζαν. Αξίζει να τονιστεί ότι είχε προκαθοριστεί να θανατωθούν 30 χωριανοί μας, καθορισμένοι όμως και γραμμένοι σε ειδικές καταστάσεις, όπως μαρτυρούν αυτόπτες μάρτυρες. Δεν είναι παράλογο να υποθέσει κανείς ότι δεν αποκλείεται να έχουν συνταχτεί αυτές οι καταστάσεις από δωσίλογους και συνεργάτες των Γερμανών. Αφού μετέφεραν τους άντρες στην εκκλησία, και μέχρι να γίνει η διαλογή των μελλοθανάτων, έδωσαν διαταγή στις γυναίκες να πάρουν μαζί τους ό,τι μπορούσαν να σηκώσουν και να φύγουν – με συνοδεία- για το Σπήλι. Σε απερίγραπτες σκηνές έγινε η αποχώρηση των γυναικών από την πλατεία, γιατί όλοι έβλεπαν πως θα γίνει μεγάλο κακό.

Μετά τη διαλογή των μελλοθανάτων, οι υπόλοιποι άντρες του χωριού, (και οι άλλοι από τα γύρω χωριά που είχαν μεταφερθεί από τους Γερμανούς για «κάλυψη» ή για εφεδρεία), μεταφέρθηκαν με συνοδεία στη διακλάδωση του δρόμου για την Κρύα Βρύση. Από εκεί με αυτοκίνητα, και ένοπλους φρουρούς, οδηγήθηκαν στο Σπήλι, όπου είχαν οδηγηθεί προηγουμένως τα γυναικόπαιδα. Αφού τους συγκέντρωσαν όλους έξω από το Δημοτικό Σχολείο Σπηλίου τους είπαν πως είναι απαγορευμένη ζώνη η Κρύα Βρύση και όποιος πλησιάσει θα θανατωθεί. Ακόμη πως μπορούν να πάνε στα γύρω χωριά.

Κατά το απόγευμα (5.μμ περίπου), σύμφωνα με πληροφορίες μαρτύρων αξιόπιστων, έγινε η εκτέλεση. Δεν σώθηκε κανείς αυτόπτης μάρτυρας. Συνάγεται όμως πως οι μελλοθάνατοι οδηγηθήκαν στο (τότε) Κοινοτικό Γραφείο και αφού έριξαν οι Γερμανοί κάποια πολύ δυνατή εκρηκτική ύλη (ίσως μελανίτιδα) την πυροδότησαν και σε λίγα δευτερόλεπτα τα πάντα έγιναν στάχτη. Τόσο υψηλή θερμοκρασία αναπτύχθηκε, ώστε και τα οστά των αγωνιστών της ελευθερίας αποτεφρώθηκαν και ελάχιστα μονό βρέθηκαν (στην ανάχωση που έγινε το 1948) και είναι τοποθετημένα σε ειδικές θήκες του μνημείου των πεσόντων που φιλοτεχνήθηκε από τον γλύπτη Γιάννη Κανακάκη και βρίσκεται σήμερα στη μέση της ευρύχωρης πλατεία του χωριού. Κανένας, φυσικά, δεν ήταν βέβαιος για την τύχη όσων κράτησαν οι Γερμανοί στο Χωριό. Όσα εκτέθηκαν παραπάνω έγιναν γνωστά πολύ αργότερα. Η αγωνία όλων, λοιπόν, ήταν συγκεντρωμένη στο πως θα σώσουν τους «κρατούμενους». Διαδόθηκε πώς τους πήγαν στις φυλακές της Αγυιάς στα Χανιά ή στη Γερμανία. Άρχισε η αγωνιώδης αναζήτηση. Στο μεταξύ οι εκπρόσωποι του «Ευρωπαϊκού πολιτισμού», έχοντας αυστηρά αποκλεισμένο το χωριό, με ειδικά συνεργεία κατεδαφίσεως άρχισαν να το ισοπεδώνουν. Άρχισαν από την ανατολική άκρη του χωριού, αφού προηγουμένως έπαιρναν από τις αποθήκες των σπιτιών τα εισοδήματα που ο τίμιος ιδρώτας των Κρυοβρυσανών είχε μαζέψει. Η πυρπόληση του χωριού διήρκησε 8 μέρες. Η αγωνία των ξεσπιτωμένων χωριανών είχε κορυφωθεί, γιατί εκτός από τον καημό για τους 35 αγνοούμενους έβλεπαν τα σπίτια τους να γίνονται στάχτη και δεν τολμούσαν να επιτεθούν στους Γερμανούς, γιατί νόμιζαν πως ζούσαν ακόμη οι αγνοούμενοι θα έχαναν τη ζωή τους, από ένα τέτοιο τόλμημα. Ακόμη, και οι αντάρτικες ομάδες που επίμονα ζήτησαν να τους επιτραπεί να επιτεθούν στους Γερμανούς, συνάντησαν την άρνηση των ξεσπιτωμένων χωριανών.

Η εγκληματική δραστηριότητα των Γερμανών στα 8 χωριά του Κέντρους έγινε γνωστή από τον Τύπο, όπου δημοσιεύτηκε σχετική «Γνωστοποίησι», του Διοικητή Φρουρίου Κρήτης ( εφημ. Παρατηρητής Χανίων, 25 Αυγούστου 1944).
ΜΕΤΑ ΤΟ ΚΑΨΙΜΟ
Την Τρίτη 29.8.1944, τη νύχτα, οι Γερμανοί εξαφανίστηκαν από το χωριό που το είχαν μετατρέψει σε ένα σωρό ερειπίων. Ψάχνοντας σ’ αυτά οι χωριανοί, αντίκρισαν με συντριβή καρδιάς τα λείψανα των 35 που μέχρι τώρα ήλπιζαν πως ήταν ακόμα στη ζωή. σύντομα ετοίμασαν μνημόσυνο αλλά παράλληλα έπρεπε να αναζητήσουν στέγη, αφού δεν ήταν δυνατό να μείνουν στο ισοπεδωμένο χωριό, και ο χειμώνας επλησίαζε. Ζήτησαν και βρήκαν στέγη και άσυλο στα γύρω χωριά, που οι κάτοικοι τους έδειξαν φιλόξενη διάθεση και αδελφική συμπαράσταση στην τρομακτική συμπεριφορά που χτύπησε το χωριό μας.

ΟΝΟΜΑΣΤΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ ΟΜΑΔΙΚΩΣ ΕΚΤΕΛΕΣΜΕΝΩΝ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΓΕΡΜΑΝΟΥΣ (1941 – 1944)
ΚΡΥΑ ΒΡΥΣΗ 22 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ 1944
Ανυφαντάκης Εμμ. Ιωάννης ετών 30
Ασουμανάκης Μιχ. Γεώργιος ετών 27
Ασουμανάκης Κ. Μιχαήλ ετών 52
Βαβουράκης Ι. Γεώργιος ετών 32
Βαβουράκης Ι. Εμμανουήλ ετών 27
Βαβουράκης Π. Ευάγγελος ετών 36
Βαβουράκης Ηλ. Ιωσήφ ετών 52
Βαβουράκης Ηλ. Μιχαήλ ετών 55
Κανακάκης Ηλ. Γεώργιος ετών 61
Κανακάκης Κ. Εμμανουήλ ετών 30
Κανακάκης Γ. Ηλίας ετών 26
Κανακάκης Κ. Ιωσήφ ετών 34
Λαγουδάκης Παντ. Γεώργιος ετών 34
Λαγουδάκης Παντ. Μανούσος ετών 30
Λαμπάκης Γ. Νικόλαος ετών 19
Λεβεντάκης Μιχ. Γεώργιος ετών 22
Λεβεντάκης Μιχ. Εμμανουηλ ετών 19
Λεβεντάκης Ν. Εμμανουήλ ετών 29
Μανουσάκης Ν. Γεώργιος ετών 39
Μανουσάκης Οδ. Ελευθέριος ετών 19
Μανουσάκης Ν. Οδυσσέας ετών 48
Μανουσάκης Ν. Χαράλαμπος ετών 38
Μαυροτσουπάκης Μιχ. Εμμ. ετών 39
Πετρακάκης Ν Γεώργιος ετών 43
Πετρακάκης Πετρ. Εμμανουήλ ετών 40
Πετρακάκης Πετρ. Ευάγγελος ετών 44
Πετρακάκης Πετρ. Κων/νος ετών 43
Πετρακάκης Γ. Μιχαήλ ετών ετών 40
Πιτσιδιανάκης Γ. Κων/νος ετών 35
Σαρτζετάκης Ν. Γεώργιος ετών 55
Φωτάκης Κ. Εμμανουήλ ετών 34
Φωτάκης Κ. Ιωάννης ετών 29
Ψυχαράκης Στυλ. Βασίλειος ετών 29
Ψυχαράκης Ι. Γεώργιος ετών 20
Πηγή: «Τα Ρεθεμνιώτικα Ολοκαυτώματα1941-1944»- « Σπ. Μαρνιέρου – Τα ολοκαυτωμένα χωριά του Κέδρους»

Δείτε σχετικό βίντεο με το χρονικό της Καταστροφής :