Μαυρολιθάρι, 19 Αυγούστου 1944
ΜΑΥΡΟΛΙΘΑΡΙ
Το Μαυρολιθάρι είναι ένα από τα ομορφότερα χωριά της ορεινής Ρούμελης, βρίσκεται στην Ν. Α. πλευρά της Οίτης, με μέσο υψόμετρο 1140 m, απέχει από την Άμφισσα 53 km, από τη Λαμία 65 Km και από την Αθήνα 225 km. Έχει υπέροχη θέα των ορεινών όγκων της Γκιώνας και των Βαρδουσίων, πηγές με τρεχούμενο δροσερό νερό και μία από τις μεγαλύτερες πλατείες ορεινών χωριών. Σήμερα, το 2024, έχει 9 μόνιμους κατοίκους και τον Αύγουστο 400 !
Το 1941-44 αριθμούσε 730 περίπου κατοίκους και ήταν η έδρα των αντάρτικων ομάδων και σχηματισμών. Οι δυνάμεις κατοχής, μετά την ήττα που υπέστησαν στις Καρούτες, στην Υπάτη, στην Παύλιανη και στην Καλοσκοπή και στο πλαίσιο της εκκαθάρισης των χωριών από τις αντάρτικες ομάδες, πυρπόλησαν το χωριό στις 19-22 Αυγούστου του 1944.
Στις 19 Αυγούστου του ‘44 δυο γερμανικές φάλαγγες, η μία από τη Γραβιά και η άλλη από την Υπάτη, φτάνουν στο Μαυρολιθάρι κι αρχίζουν αμέσως το απάνθρωπο έργο τους. Πυρπολούν το χωριό. Πελώριες οι φλόγες κι ο καπνός να υψώνεται ως τα ουράνια. Με κομμένη την ανάσα παρακολουθούν την τραγική εικόνα οι Μαυρολιθαρίτες από τη Γκιώνα και τα Βαρδούσια όπου κατέφυγαν για να σωθούν. Τα μάτια όλων είναι καρφωμένα πάνω στο φλεγόμενο χωριό. Οι στιγμές είναι δραματικές και ο καθένας με την αγωνία ζωγραφισμένη στο πρόσωπό του προσπαθεί να επισημάνει πού βρίσκεται κάθε φορά η φωτιά. Κάθε λίγο και λιγάκι ακούγονται από το πλήθος σπαραχτικές κραυγές μέσα σε κλάματα κι αναφιλητά.
Και μέσα στο χωριό οι φλόγες αφανίζουν το ένα σπίτι μετά το άλλο. Ποιος μπορεί ν’ αντισταθεί; Ποιος μπορεί ν’ αποτρέψει την καταστροφή; παρόλα αυτά μερικοί που βρίσκονται πιο κοντά στα διαδραματιζόμενα πάνω στην απελπισία τους και στην οργή τους για το κακό που βλέπουν, σοφίζονται και τους πιο απίθανους τρόπους άμυνας και αντίστασης. κάποιοι συγχωριανοί μας τσοπάνηδες κυλούν τεράστιους βράχους ψηλά από τον Καστριώτικο Αϊ Λιά προς την Καστριώτισσα που καίγεται, τρομοκρατούνται οι εχθροί, αφήνουν μισοκαμένο το χωριό και φεύγουν. Κάποιος άλλος στη Γκούρα, πριν φύγει, σπάζει δυο - τρία μελίσσια μπροστά στην πόρτα του σπιτιού του κι όταν οι Γερμανοί πυρπολητές πλησιάζουν, δέχονται επίθεση από τις αγριεμένες μέλισσες κι έτσι το σπίτι γλυτώνει. Πρωτότυπο και θαυμαστό: οι μέλισσες αναχαίτισαν τους μαινόμενους εμπρηστές! Ο Χρήστος Γαλιούρας που είχε μείνει στο χωριό, όταν οι Γερμανοί πλησιάζουν στο σπίτι του, προσπαθεί να τους εμποδίσει, τον σπρώχνουν όμως μέσα στη φωτιά και καίγεται ζωντανός ο άτυχος γέροντας, αλλά και ο Παναγιώτης Κατσίκας πέφτει νεκρός απ’ τον καημό του, όταν αντικρίζει καμένο και ρημαγμένο το σπιτικό του. Οι αιμοσταγείς κακούργοι συνεχίζουν το καταστροφικό τους έργο μέχρι τις 22 Αυγούστου. Μετά, ικανοποιημένοι για το κατόρθωμά τους οπισθοχωρούν.
Την άλλη μέρα, στις 23 Αυγούστου, οι Μαυρολιθαρίτες γυρίζουν σιγά - σιγά στον τόπο τους. Το θέαμα που αντικρίζουν είναι φρικιαστικό: χαλάσματα κι αποκαΐδια. Από τα 249 σπίτια του χωριού γύρω στα 20 άφησε ανέγγιχτα η φωτιά, που και σήμερα ακόμα αποτελούν μνημεία της αρχιτεκτονικής εκείνης της εποχής. Τα καμένα σπίτια καπνίζουν ακόμα. Μέσα στα ερείπια προσπαθούν να σβήσουν και να σώσουν κάποια πράγματα. Μεγάλη η απογοήτευση κι αβάσταχτος ο πόνος όλων. Μέσα σε τρεις μέρες έχασαν τα πάντα. Ο Παναγιώτης Κατσίκας πέφτει νεκρός απ’ τον καημό του, όταν αντικρίζει καμένο και ρημαγμένο το σπιτικό του. Η πρώτη τους δουλειά είναι να τρέξουν στις κρυψώνες για τα πράγματα. πολλά τα βρίσκουν λειψά. οι Γερμανοί πλιατσικολόγοι αλλά και μερικοί από τα γύρω χωριά και ίσως και κάποιοι δικοί μας τα ‘χουν λεηλατήσει..
΄Ηταν η πρώτη φορά που ήρθαν οι Γερμανοί στο Μαυρολιθάρι κι έσπειραν τον όλεθρο. Πολλοί είπαν ότι θέλησαν να εκδικηθούν το χωριό μας για τον Γοργοπόταμο, γιατί από ‘δώ ξεκίνησε το συγκλονιστικό αυτό κατόρθωμα. Κατ’ άλλους οι κατακτητές έκαναν εκκαθαρίσεις, έκαψαν κι ερήμωσαν την ορεινή Ρούμελη, και το Μαυρολιθάρι φυσικά, γιατί ήταν η φωλιά των ανταρτών κι εδώ άνθισε η αντίσταση κατά των Γερμανών. Το Μαυρολιθάρι μάλιστα ήταν το αρχηγείο των ανταρτών αλλά και το κεφαλοχώρι της περιοχής. γι’ αυτό έπαθε τις μεγαλύτερες καταστροφές απ’ όλα τα γύρω χωριά. Υπάρχει όμως και μια άλλη εξήγηση. Οι Γερμανοί, χάνοντας τον πόλεμο σε όλα τα μέτωπα (Νορμανδία, Ανατολικό μέτωπο, Ιταλία) σκόπευαν να φύγουν από την Ελλάδα. Επειδή όμως είχε προηγηθεί η καταστροφή της γέφυρας του Γοργοποτάμου, ήθελαν να προστατεύσουν τον άξονα της σιδηροδρομικής γραμμής Μπράλου- Δομοκού. Γι’ αυτό το σκοπό ενίσχυσαν τις μονάδες της περιοχής κι άρχισαν επιδρομές στα γύρω χωριά, για να φοβίσουν τους κατοίκους τους, ώστε να μην επιχειρήσουν άλλα σαμποτάζ. Τέλος, λέγεται, ότι οι Γερμανοί ήθελαν να πάρουν εκδίκηση για τον αποκεφαλισμό ενός νεαρού Γερμανού στρατιώτη από κάποιον αντάρτη στην περιοχή του Κοιμητηρίου!
Δεν ήταν όμως μόνο αυτή η καταστροφή που υπέστη το Μαυρολιθάρι. Βομβαρδίστηκε το 1942 από την ιταλική πολεμική αεροπορία με αποτέλεσμα να σκοτωθούν πέντε (5) συγχωριανοί μας, να υποστούν μεγάλες ζημιές γύρω στα είκοσι πέντε (25) σπίτια και ο Ιερός Ναός του Αγίου Νικολάου.
Το Μαυρολιθάρι πλήρωσε όχι μόνο με υλικές ζημιές αλλά και με νεκρούς στο Αλβανικό μέτωπο με τρεις (3) συγχωριανούς μας στρατιώτες που έπεσαν στο μέτωπο της Αλβανίας (1941): Ηλίας Γερεντές στην Τρεμπεσίνα και Παπαγουρίδης Ευστάθιος μαζί με τον Παλαιοκώστα Χαράλαμπο που πέθαναν ως τραυματίες πολέμου στα Γιάννενα, σε μάχες της Αντίστασης – Παύλιανη (1943) με δύο (2) νεκρούς, Αγία Τριάδα (1944) με έναν νεκρό (1) τον ανθυπολοχαγό Χαραλ. Μώκο, Καλλία- και από την πείνα (1942) ένας (1) μέσα στο χωριό.
Τελικός απολογισμός για την περίοδο 1941-1944: δεκατέσσερις (14) νεκροί και ολοσχερής καταστροφή του 92% των σπιτιών και για τον λόγο αυτό χαρακτηρίστηκε το χωριό μας, το Μαυρολιθάρι Φωκίδας, ως «Μαρτυρικό Χωριό» με το ΠΔ 47/2017 που δημοσιεύτηκε στο ΦΕΚ 79/Α/1-6-2017.
Μετά την απελευθέρωση το Μαυρολιθάρι πλήρωσε με αίμα σε όλες τις φάσεις τού καταστροφικού εμφυλίου (Δεκεμβριανά, Γράμμος, εκκένωση του χωριού/1947, και έπαψε να ανασαίνει σαν χωριό μέχρι το 1950-51). Ακόμα και τα «ξεχασμένα» πυρομαχικά του πολέμου ήταν η αιτία να σκοτωθούν νεαρά παιδιά του χωριού μας.
Πηγή: Πρόεδρος Κοινότητας Μαυρολιθαρίου
Χρίστος Χαλέτσος