Ριζόμυλος, 1943-1944
Ένα χωριό μέσα στην καρδιά του κάμπου , ένα χωριό με κατοίκους γεμάτους ζωντάνια, εργατικότητα. Ένα χωριό που εξελίσσεται ραγδαία σε όλους τους τομείς της σύγχρονης ζωής, αλλά και τόσο δεμένο με τα ήθη και έθιμά του.
Ένα χωριό με τεράστια συμμετοχή στους εθνικούς αγώνες της πατρίδας μας. Ένα χωριό που «έλαμψε» με την συμμετοχή του στην Εθνική Αντίσταση κατά των Ιταλογερμανών κατακτητών το 1941-1944.
Ο Ριζόμυλος υπήρξε το σταυροδρόμι των αντιστασιακών ομάδων μεταξύ Όθρυος-Μαυροβουνίου -Πηλίου. Η αντιστασιακή οργάνωση Ριζομύλου ήταν ο σύνδεσμος μεταξύ αυτών. Την 21 Μαρτίου 1943 οργανώθηκε σαμποτάζ στο ύψος του Ριζομύλου από τις αντιστασιακές ομάδες της περιοχής Βελεστίνου -Ριζομύλου ( ομάδα Καραϊσκάκη «Λαρισινού» ) για το τραίνο που θα διερχόταν τη νύχτα 22-23 Μαρτίου 1943 και θα μετέφερε πολεμοφόδια κλπ εφόδια για τον κατοχικό στρατό.
Η πληροφορία διέλευσης του τραίνου μεταδόθηκε από τον τοπικό υποσταθμάρχη Ερμόλαο Παπαφωτίου ο οποίος ενημέρωσε τον Μιχαήλ Παπαδάμ (Φεραίο ).Αυτός με την σειρά του κινητοποίησε αμέσως τους αντάρτες της περιοχής και αφού συσκέφθηκε με τους συνεργάτες του , ανέθεσε στον σιδηροδρομικό Χαράλαμπο Αραμπατζή να ξηλώσει ένα κομμάτι της γραμμής ώστε να γίνει η εκτροχίαση. Στον χώρο εκείνο συγκεντρώθηκαν εκατοντάδες άνθρωποι με κάρα για να φορτώσουν τα εφόδια. Οι αντάρτες αιχμαλώτισαν την φρουρά και αφού φόρτωσαν τα λάφυρα ,πυρπόλησαν το τραίνο και από τα πυρομαχικά που υπήρχαν στα τελευταία βαγόνια προκλήθηκε ζημιά στην σιδηροδρομική γραμμή και δεν ήταν δυνατόν αυτή να χρησιμοποιηθεί για δύο εβδομάδες.
Την επομένη 1.000 Ιταλοί στρατιώτες σε αντίποινα επετέθησαν στα γύρω χωριά. Στον Ριζόμυλο επετέθησαν πρώτα με κανονιοβολισμό και ύστερα με έφοδο κατέλαβαν το χωριό. Οι κάτοικοι του Ριζομύλου με αυστηρή διαταγή των αντιστασιακών οργανώσεων, τα χαράματα της 23ης Μαρτίου 1943 εγκατέλειψαν το χωριό και εγκαταστάθηκαν στους παρακείμενους λόφους δυτικά και νοτιοανατολικά του οικισμού. Οι Ιταλοί κατακτητές εκτέλεσαν όσους κατοίκους βρήκαν στο χωριό , οι οποίοι είτε δεν πρόλαβαν να απομακρυνθούν, είτε δεν περίμεναν την άμεση αντίδραση των κατακτητών και παρέμεινα στο χωριό.
Οι Ιταλοί κατακτητές αφού σκότωσαν όσα ζώα βρήκαν και αφού κατέστρεψαν ότι μπορούσαν, έριξαν με μηχανήματα πετρέλαιο και βενζίνη σε όλες τις κατοικίες και τα δημόσια κτίρια , σε αποθήκες, σταύλους, έκαψαν όλο το χωριό από άκρο εις άκρο, ακόμη και τα αρχεία της Κοινότητας.
Οι κάτοικοι από τους γύρω λόφους παρατηρούσαν ανήμποροι να κάνουν οτιδήποτε , να καταστρέφεται ότι με χίλιους κόπους για μια ζωή είχαν δημιουργήσει.
Την ημέρα της Μεγάλης Παρασκευής του 1943 κανονιοβολήθηκε ξαφνικά ο Ριζόμυλος από του Γερμανούς κατακτητές. Εισήλθαν στο χωριό και συνέλαβαν ομήρους τον Τσόγκαρη Αθανάσιο και Κωνσταντέλο Δημήτριο οι οποίοι μεταφέρθηκαν σε στρατόπεδα συγκεντρώσεως στην Γερμανία. Επίσης συνέλαβαν τον Ρομφαία Θεοφάνη τον οποίο αφού βασάνισαν, τον άφησαν με διανοητικά προβλήματα εφ' όρου ζωής.
Τις πρώτες ημέρες του Σεπτεμβρίου 1943 , αντάρτες του Ριζομύλου και της γύρω περιοχής επετέθησαν σε γερμανική φάλαγγα αυτοκινήτων στα όρια Ριζομύλου- Βελεστίνου στην θέση Ρουμάνι. Μετά από φονική μάχη, οι Γερμανοί ετράπησαν σε άτακτο φυγή προς διάφορες κατευθύνσεις μέσα στα χωράφια. Δύο Γερμανοί απ' αυτούς σκοτώθηκαν μέσα στον οικισμό Ριζομύλου.
Την 9η Σεπτεμβρίου 1943, τμήματα του γερμανικού στρατού εισέβαλαν στο χωριό, το οποίο ήταν ήδη εγκατελειμένο από τους κατοίκους, και κατέστρεψαν και έκαψαν ότι είχαν προλάβει να στήσουν και να κτίσουν οι κάτοικοι του Ριζομύλου μετά το κάψιμο της 23ης Μαρτίου 1943.
Τέλος Αυγούστου του 1944, αντάρτικες ομάδες της περιοχής ανατίναξαν την σιδηροδρομική γραμμή Βόλου-Λάρισας στην θέση Εικοσάρια Ριζομύλου με αποτέλεσμα να εμποδίζεται η διέλευση των τραίνων και ο ανεφοδιασμός των κατακτητών της περιοχής. Οι κατακτητές (Γερμανοί πλέον) έχοντας υπόψη τους την αντιστασιακή συμπεριφορά του Ριζομύλου, επί 15ημέρες με ξαφνικές επιδρομές στο χωριό, εκτελούσαν εν ψυχρώ ως αντίποινα κατοίκους του Ριζομύλου και έκαιγαν φυτείες. Οι κάτοικοι θορυβήθηκαν και αναγκάσθηκαν σταδιακά, χωρίς κάποιο συγκεκριμένο συντονισμό να εγκαταλείψουν και πάλι το χωριό τους, το οποίο οι Γερμανοί κατακτητές είχαν σκοπό να εξολοθρεύσουν ολόκληρο. Το απέδειξαν αυτό με κανονιοβολισμό και εκ νέου κάψιμο την 6η Σεπτεμβρίου 1944. Οι κάτοικοι του Ριζομύλου παρέμειναν μακριά από το χωριό τους μέχρι τον Οκτώβριο του 1944 που αποχώρησαν οι Γερμανοί κατακτητές και από την περιοχή μας.
Χαρακτηριστικό αποδεικτικό στοιχείο της καταστροφής που έχει υποστεί ο Ριζόμυλος κατά την διάρκεια της κατοχής είναι η 14/1945 απόφαση του κοινοτικού Συμβουλίου Ριζομύλου της 3η Ιουλίου 1945 - απάντηση σε ερωτήματα του Υπουργείου Υγιεινής Κοινωνικής Πρόνοιας στην οποία απόφαση αναφέρονται μεταξύ άλλων και τα εξής :
Οι Κατοικίες που είναι προς καταστροφή είναι: 293 χωρίς σταύλους & αχυρώνες.
Ο Πληθυσμός του Ριζομύλου είναι: 1437 κάτοικοι.
Οι Κατοικίες που καταστράφηκαν ολοσχερώς είναι: 280
// υπέστησαν μερική καταστροφή είναι: 8
// που μπορούν να επισκευασθούν είναι: 42
Οι κάτοικοι παρέμειναν : Σχεδόν στο ύπαιθρο ή σε πρόχειρα επισκευασμένα μικρά δωμάτια με καλάμια ,πισσόχαρτο και τσιμέντο διάτρητα για τον χειμώνα.
Η κοινότητα καταστράφηκε : Με πυρπολήσεις και κανονιοβολισμούς.
Από τους Ιταλούς και Γερμανούς κατακτητές την 23-3-1943 (από Ιταλούς), την 9-9-1943 και 6-9-1944 από τους Γερμανούς.
Οι αιτίες θανάτου κατοίκων είναι: 60 από φυσικό θάνατο και 29 από εκτέλεση κατακτητών.
Τα θύματα που έχει η Κοινότητα από το 1940 έως το 1945 συνεπεία του πολέμου είναι: 30.
Η Κοινότητα χορήγησε από το 1945 και μετά πιστοποιητικά θανάτου λόγω εκτέλεσης από τους Ιταλούς και Γερμανούς κατακτητές για τους εξής :
1) Κακαζιάνης Αντώνιος του Δημητρίου , εκτελέσθηκε την 23-3-1943 από τους Ιταλούς.
2) Θεοδωρούδης Γεώργιος του Παναγιώτη την 23-3-1943 από τους Ιταλούς.
3) Κατσιαρδανούδης Σιδέρης του Εμμανουήλ την 23-3-43 από τους Ιταλούς.
4) Καραβάρας Δημήτριος του Βασιλείου την 26-9-1944 από τους Γερμανούς.
5) Κασαμπαλούδη Δήμητρα του Γεωργίου την 6-9-1944 από τους Γερμανούς.
6) Αργυρούδης Δημήτριος του Χρήστου την 1-9-1944 από τους Γερμανούς.
7) Πρίντζιος Ζήσης του Τριαντάφυλλου την 1-9-1944 από τους Γερμανούς.
8) Γκέκας Σταύρος του Ιωάννη την 1-9-1944 από τους Γερμανούς.
9) Μπαλγουράνος Γεώργιος του Χρήστου την 1-9-1944 από τους Γερμανούς.
10) Βαλασούδης Γεώργιος του Δημητρίου την 1-8-1944 από τους Γερμανούς.
11) Κωστούδης Χρήστος του Νικολάου την 1-9-1944 από τους Γερμανούς.
12) Τζώρτζος Στέργιος του Γεωργίου την 15-9-1944 από τους Γερμανούς.
13) Θεοχάρης Θεόδωρος του Αθανασίου την 1-9-1944 από τους Γερμανούς.
14) Μπάτης Τηλέμαχος του Ευαγγέλου την 27-8-1944 από τους Γερμανούς.
15) Διακονοπούλου Ευαγγελία του Στεργίου την 26-9-1944 από τους Γερμανούς.
16) Γκέκα Ευδοξία συζ. Χαραλάμπους την 6-9-1944 από τους Γερμανούς.
17) Ζυματίκα Καλλιόπη συζ. Παντελή την 6-9-1944 από τους Γερμανούς.
Σε κατάσταση που έχει συνταχθεί από την Κοινότητα Ριζομύλου την 28-9-1958 φαίνονται τα ονόματα των κατά την κατοχή εκτελεσθέντων, απαχθέντων και εγκλεισθέντων Ριζομυλιωτών σε στρατόπεδα από τους Γερμανούς η οποία είναι :
Α) ΑΤΟΜΑ ΑΠΑΧΘΕΝΤΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΠΟΥ ΚΛΕΙΣΘΗΚΑΝ ΣΕ ΓΕΡΜΑΝΙΚΑ ΣΤΡΑΤΟΠΕΔΑ ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΕΩΝ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟΥ ΧΩΡΑΣ.
1) Τσόγκαρης Αθανάσιος του Δημητρίου
2) Κωνσταντελος Δημήτριος του Κων/νου.
Β) ΑΤΟΜΑ ΕΓΚΛΕΙΣΘΕΝΤΑ ΣΕ ΓΕΡΜΑΝΙΚΑ ΣΤΡΑΤΟΠΕΔΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ.
1)Πασχαλούδης Χρήστος του Παναγιώτη
2)Κακαζιάνης Δημήτριος του Πέτρου
3)Ρομφαίας Θεοφάνης του Στάμου
4)Τζώρτζος Ευθύμιος του Δημητρίου
5)Ρίζος Δημήτριος του Αθανασίου
6)Μπόζας Αχιλλέας του Ιωάννη
7)Θεοχάρης Αθανάσιος του Κων/νου
8)Κέμος Ευάγγελος του Δημητρίου
9)Κοντομήτρος Χαράλαμπος του Αθανασίου (Κίτρινη Αποθήκη Βόλου)
10) Μπόκας Αθανάσιος του Λάμπρου (Κίτρινη Αποθήκη Βόλου)
Γ) ΑΤΟΜΑ ΕΚΤΕΛΕΣΘΕΝΤΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΓΕΡΜΑΝΟΥΣ
1) Θεοχάρης θεόδωρος του Αθ.
2) Μπαλγουράνος Γεώργιος του Χρ.
3) Πρίντζιος Ζήσης του Τρ.
4) Κωστούδης Χρήστος του Νικ.
5) Γκέκας Σταύρος του Ιωάν.
6) Αργυρούδης Δημήτριος του Χρ.
7) Καλημάνης Κων/νος του Γεωργ.
8) Μπάτης Τηλέμαχος του Ευαγ.
9) Τζώρτζος στέργιος του Γεωργ.
10) Ζυματίκα Καλλιόπη συζ Παντ.
11) Κασαμπαλούδη Δήμητρα του Γεωργ.
12) Χαλκιά Βικτωρία του Κων/νου
13) Γκέκα Ευδοξία του Χαραλ.
14) Διακονοπούλου Ευαγγελία του Στ.
15) Διακονοπούλου Αρετή του Στ.
Δ) ΑΤΟΜΑ ΔΙΩΧΘΕΝΤΑ ή ΦΟΝΕΥΘΕΝΤΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΣΤΗΝ
ΕΘΝΙΚΗ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ
1) Κακαζιάνης Γεώργιος του Γιοβάνη
2) Βαλασούδης Γεώργιος του Δημητρίου
3) Καραβάρας Δημήτριος του Βασιλείου
4) Πρίντζος Πασχάλης του Γεωργίου
Ε) ΝΕΚΡΟΙ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΙΣΒΟΛΗ ΤΩΝ ΙΤΑΛΟΓΕΡΜΑΝΙΚΩΝ ΣΤΡΑΤΕΥΜΑΤΩΝ.
1) Παπαϊωάννου Ιωάννης
2) Παπαϊωάννου Δημήτριος
3) Καλαμπαλίκης Αθανάσιος
5) Παπαχρήστος Ιωάννης
Ο ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΘΥΜΑΤΩΝ ΦΑΣΙΣΜΟΥ ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ σε κατάσταση του αναφέρει 24 Ριζομυλιώτες οι οποίοι έχουν αιχμαλωτισθεί ή φονευθεί κατά την κατοχή .
Η Αντιστασιακή δράση των κατοίκων του ΡΙΖΟΜΥΛΟΥ και η βοήθειά τους προς τους συμμάχους , αναγνωρίσθηκε από την Κυβέρνηση και τον Λαό της Νέας Ζηλανδίας με μήνυμα που έστειλαν προς την Κοινότητα Ριζομύλου.
Χρειάσθηκαν πολλά χρόνια και πολλοί αγώνες προς την πολιτεία για να μπορέσουν οι κάτοικοι του Ριζομύλου να ξαναχτίσουν το χωριό τους και να ξαναφτιάξουν ότι οι κατακτητές τους κατέστρεψαν.
Με την 11/22-7-1956 απόφασή του το Κοινοτικό συμβούλιο Ριζομύλου προέβη στην ανασύνταξη του δημοτολογίου της Κοινότητας Ριζομύλου με όσα στοιχεία υπήρχαν από τις καταστροφές της κατοχής.
Το κείμενο αυτό είναι η ελάχιστη τιμή στους συγχωριανούς μας που αντιστάθηκαν με όλες τις δυνάμεις τους στην επέλαση των Ιταλογερμανών κατακτητών κατά το 1941-1944, στους γνωστούς αλλά και στους άγνωστους ήρωες του χωριού μας. Ένα μικρό λουλούδι στον τάφο των νεκρών του χωριού μας. Μια μικρή υπενθύμιση στους νεώτερους ότι το χωριό μας στάθηκε υπερήφανο κατά την διάρκεια της κατοχής, αγωνίσθηκε, πόνεσε, και τέλος νίκησε !
Μια σταγόνα βάλσαμο στους παλιότερους κατοίκους που θα θυμηθούν, θα ξαναζήσουν τις δύσκολες εκείνες στιγμές , αλλά θα ξέρουν ότι οι νεώτεροι δεν ξεχνούν. Μια συγγνώμη σε όσους αθέλητα δεν αναφέρθηκαν στο κείμενο από έλλειψη στοιχείων. Η τιμή όμως είναι ισάξια για όλους. Μια μικρή υπενθύμιση ότι αυτό το χωριό, ο ΡΙΖΟΜΥΛΟΣ , αυτό το εύφορο κομμάτι του θεσσαλικού κάμπου, τρέφει μέσα του τα άφθαρτα ιδανικά της Ελευθερίας ,της Εθνικής Υπερηφάνειας, του Εθνικού Αγώνα.
Το απέδειξε περίτρανα κατά την διάρκεια της κατοχής με τους αγώνες του. Το πλήρωσε πανάκριβα με την ολοσχερή καταστροφή του.
Όμως απέδειξε και πόσο μπορεί να αντέξει.
Μέσα από τις φλόγες της ολοκληρωτικής καταστροφής , κατάφερε να ορθοποδήσει, κατάφερε να γίνει ένα από τα πιο δημιουργικά κομμάτια του θεσσαλικού κάμπου. Απέδειξε ότι αυτό το χωριό που έβγαλε ήρωες στην Εθνική Αντίσταση 1941-1944 , μπορεί να επιβιώσει γιατί έχει «μνήμη» . «Μνήμη» που βοηθάει τις νεώτερες γενιές να γαλουχηθούν από τα ιδανικά αυτών των ηρώων και να συνεχίσουν τον αγώνα της ζωής.
Μια υπόσχεση ότι η νέα γενιά θα κρατήσει ψηλά τα ιδανικά που κληρονομήσαμε από τους αγώνες των ηρώων του χωριού μας. Αξίζει λοιπόν να ζείς σε ένα τέτοιο ευλογημένο τόπο.
Αξίζει να προσπαθείς για το καλύτερο γιατί η υποχρέωση όλων μας απέναντι στους αγώνες , στους ήρωες του χωριού μας είναι πολύ μεγάλη.
Ο Ριζόμυλος χαρακτηρίσθηκε «ΜΑΡΤΥΡΙΚΟ ΧΩΡΙΟ» με το 99/2000 Προεδρικό Διάταγμα που δημοσιεύθηκε στο ΦΕΚ 97 Α /16-3-2000. Έτσι, η Πολιτεία έκανε και το δικό της χρέος, απέναντι στους αγώνες του χωριού μας , δικαιώνοντάς τους με την τοποθέτηση του ΡΙΖΟΜΥΛΟΥ στο ΠΑΝΘΕΟΝ της ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ.
ΛΑΜΠΡΟΣ ΑΘ. ΜΠΟΚΑΣ
Βιβλιογραφία:
Α) «ΑΓΝΩΣΤΕΣ ΠΤΥΧΕΣ ΚΑΤΟΧΗΣ ΚΑΙ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗΣ 1941-1944», Νίτσα Κολιού
Β) «Ο ΕΛΑΣ ΣΤΗΝ ΘΕΣΣΑΛΙΑ»,Δημήτριος Εμ.Μπαλλής
Γ) Ανακοινωθέντα του ΕΛΑΣ-Στρατηγείο Θεσσαλίας.
Δ) Αρχείο κοινότητας Ριζομύλου
Ε) Έγγραφο του ΣΥΝΔΕΣΜΟΥ ΘΥΜΑΤΩΝ ΦΑΣΙΣΜΟΥ ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ 1945