Βρύσες, 22 Αυγούστου 1944

Image

Βρύσες, Το χρονικό της καταστροφής
Του Γεωργίου Ι.Κούκλινου, Δασκάλου
Ξημερώματα της 22 Αυγούστου 1944. Οι Βρύσες και άλλα ομορφοχώρια του Κέντρους έχουν συγχρόνως κυκλωθεί από τους Γερμανούς. Η αφορμή είναι γνωστή. Η απαγωγή του Στρατηγού Κράϊπε, το πέρασμα του από τα χωριά και η παραμονή του στο Κέντρος 2-3 ημερόνυχτα. Κάτι φαίνεται είχε ψιθυριστεί για τη επικείμενη καταστροφή, αλλά οι χωριανοί δεν είχαν ειδοποιηθεί και «πιάστηκαν» στον ύπνο. Λίγοι κατόρθωσαν να ξεφύγουν. Άλλοι γλίστρησαν από τα πόδια των κατακτητών και άλλοι κρύφτηκαν στα σπίτια τους και έφυγαν όταν νύχτωσε και με μεγάλη προφύλαξη. Οι άνδρες πιάστηκαν και κλείστηκαν στο σχολείο του χωριού και τα γυναικόπαιδα κ' οι γέροι οδηγήθηκαν στο Ρέθυμνο, στο Φρούριο Φορτέντζα «στα σύρματα», όπως έλεγαν και αφέθηκαν ύστερα από πολλές περιπέτειες και ταλαιπωρίες ελεύθεροι.
Κατά το μεσημέρι οι Γερμανοί έπαιρναν τους άνδρες δυό-δυό, τους οδηγούσαν λίγο πιο πέρα σ' ένα σπίτι και τους εκτελούσαν, χωρίς να μπορούν να προβάλλουν, άοπλοι όπως ήσαν, την παραμικρή αντίσταση. Το μόνο που έκαναν εκείνη τη στιγμή είναι, πώς έριχναν περιφρονητικές ματιές στους κατακτητές και τους έλεγαν με το βλέμμα τους αλλά και με λόγια άνανδρους. Όλοι τους με υπερηφάνεια και με το κεφάλι ψηλά αντίκρισαν το θάνατο. Είναι γλυκύς ο θάνατος για την Πατρίδα. Μετά την εκτέλεση έριξαν πάνω στους νεκρούς εύφλεκτες ύλες και τους έβαλαν φωτιά. Μια φλόγα τινάχτηκε δεκάδες μέτρα ψηλά σαν ύστατος χαιρετισμός στους ήρωες που σκεπάστηκαν στα ερείπια του σπιτιού. Στην ίδια θέση ακριβώς σήμερα έστησαν οι χωριανοί ένα καλλιμάρμαρο μνημείο και σε μία αναμνηστική πλάκα είναι χαραγμένα τα ονόματα των παλικαριών, που θυσιάστηκαν για την Πατρίδα.

1. Συμεών Γ. Δρετουλάκης Ιερομόναχος, εφημέριος του χωριού.
2. Αντώνιος Κ. Βλατός
3. Ιωάννης Γ. Βαρούχας
4. Ευάγγελος Χ. Κορωνάκης
5. Γεώργιος Χ. Κορωνάκης
6. Νικόλαος Χ. Κορωνάκης
7. Γεώργιος Α. Κορωνάκης
8. Ανδρέας Α. Κορωνάκης
9. Νικόλαος Μ. Κραουνάκης
10. Γεώργιος Ε. Κραουνάκης
11. Χαράλαμπος Γ. Κραουνάκης
12. Δημήτριος Γ. Κραουνάκης
13. Σωτήριος Α. Μαρνιέρος
14. Νικόλαος Ζ. Μαθιουλάκης
15. Νικόλαος Ζ. Ριτσάτος
16. Αριστόδημος Μ. Ριτσάτος
17. Ιωάννης Ν. Σταματάκης
18. Ζαχαρίας Α. Σταματάκης
19. Δημήτριος Ν. Σταυρουλάκης
20. Αντώνιος Ε. Τσαχάκης
21. Δημήτριος Η. Τρουλλινός
22. Γεώργιος Ν. Τρουλλινός
23. Σταύρος Ν. Τρουλλινός
24. Μιχαήλ Σ. Τρουλλινός
25. Κων/νος Ν. Φουντεδάκης
26. Ελευθέριος Ν. Φουντεδάκης
27. Εμμανουήλ Κ. Φουντεδάκης
28. Αναστάσιος Γ. Φουντεδάκης
29. Σταύρος Κ. Χανιωτάκης
30. Γεώργιος Θ. Χανιωτάκης

Η μανία των κακούργων δεν περιορίστηκε μόνο στις εκτελέσεις των αθώων αυτών ανδρών. Την άλλη μέρα άρχισε η πυρπόληση του χωριού ολόκληρου. Έθεταν με τη σειρά στα σπίτια εκρηκτικές ύλες και τα ανατίναζαν στον αέρα. Τελευταία άφησαν τα 3 σπίτια που έμεναν στη μέση του χωριού. ΄Έδωσαν και σ' αυτά φωτιά και έφυγαν αφήνοντας πίσω τους μόνο ερείπια. Φρίκη, ερμιά, θάνατος! Η εικόνα που παρουσίαζε το χωριό ήταν πραγματικά βιβλική. Όσοι χωριανοί κατάφεραν μετά από μέρες να γυρίσουν πίσω, αντίκρισαν μια εικόνα φρικιαστική. Ένα χάλασμα όλο το χωριό. Το αίμα των ηρώων ήταν νωπό ακόμη στους δρόμους και στους τοίχους και μόνο καπνοί έβγαιναν.

Η ίδια ακριβώς καταστροφή έγινε και στους άλλους δυό οικισμούς του χωριού, στο Σμιλέ και στο Καρδάκι. Τους άνδρες του Σμιλέ τους σκότωσαν στις Βρύσες και μετά έκαψαν τον συνοικισμό.
Στο Καρδάκι έγινε άλλη εκτέλεση και στήθηκε κι εκεί ηρώο των πεσόντων και στη μαρμάρινη πλακά του είναι γραμμένα τα παρακάτω ονόματα:

1. Νικόλαος Γ. Μοναχογυός
2. Εμμανουήλ Γ. Μοναχογυός
3. Μιχαήλ Γ. Μοναχογυός
4. Μιχαήλ Σ. Κυδωνάκης
5. ΕμμανουήλΣ. Κυδωνάκης
6. Θρασύβουλος Ν. Γιαννακάκης
7. Ευάγγελος Χ. Κορωνάκης
8. Εμμανουήλ Σ. Τρουλλινός
9. Αλκιβιάδης Σ. Τρουλλινός
10. Ανδρέας Γ. Κραουνάκης
11. Σταύρος Ν. Γενεράλης
12. Στυλιανός Ν. Γενεράλης
13. Μιχαήλ Ν. Γενεράλης
14. Αθανάσιος Γ. Φυντίκης
15. Αλέξανδρος Γ. Φυντίκης
16. Ηλίας Γ. Τζωρτζάκης
17. Στέφανος Ν. Μαρνιέρος
18. Ευάγγελος Μ. Κουκλινός
19. Πέτρος Α. Λεκανάκης.

Από τους παραπάνω νεκρούς οι 6 πρώτοι ήσαν Καρδακιανοί, οι 4 δεύτεροι Βρυσανοί, οι 6 τρίτοι Γερακαριανοί, οι 2 άλλοι Γουργουθιανοί και ο τελευταίος ήταν από τη Γρηγοριά. Αξίζει να τονιστεί εδώ, ότι οι Γερμανοί είχαν στο πρόγραμμα να εκτελέσουν 20 άνδρες. Όμως ένας από τους είκοσι ο Μ. Βλεπάκης στάθηκε τυχερός και ψύχραιμος. Η σφαίρα τον βρήκε στον ώμο και παρά τους φρικτούς του πόνους έμεινε όλη μέρα ξαπλωμένος κι ακίνητος μαζί με τους άλλους σκοτωμένους. Άμα νύχτωσε σύρθηκε προσεκτικά και έφυγε από τα χέρια των φονιάδων. Ξημερώματα έφτασε στο Μοναστηράκι. Το τραύμα του το περιποιήθηκε γιατρός και έζησε. Έχει δημοσιεύσει σε εφημερίδες και περιοδικά με λεπτομέρειες την τραγική του περιπέτεια. Τώρα και 3 χρόνια έχει πεθάνει.

Μετά την εκτέλεση έγινε και το Καρδάκι ολοκαύτωμα σαν και τ' άλλα χωριά. Όμως τ' αναστενάγματα των γερόντων, οι κατάρες των μαυροφορεμένων μανάδων και γυναικών, το παράπονο των ορφανών δεν πήγαν χαμένα. Σε λίγο καιρό ο καταχτητής «έχασε το παιχνίδι» και η Γαλανόλευκη κυμάτιζε ξανά στην ένδοξη Πατρίδα μας.
Αμέσως μετά, με τη βοήθεια του Κράτους και τις υπεράνθρωπες προσπάθειες αυτών που έζησαν, άρχισε η ανοικοδόμηση του χωριού. Όμως τα ερείπια που σώριασε η εκδικητική μανία των καταχτητών ήταν τόσα πολλά και η έκταση της καταστροφής τόσο μεγάλη, που αν και πέρασαν από τότε πάνω από τρεισήμισι δεκαετίες, υπάρχουν ακόμη σημάδια, για να θυμίζουν σ' όσους ζουν τις φρικιαστικές εκείνες στιγμές.
Κάθε χρόνο στις 22 Αυγούστου γίνεται μνημόσυνο σ' αυτούς που θυσιάστηκαν και δεν πρέπει ποτέ μα ποτέ ν' αφήσουμε τα νέφη της λήθης να σκεπάσουν την τραγική αυτή επέτειο.
Βρύσες-Σμιλές

Στις Βρύσες εκτέλεσαν είκοσι εννιά, μαζί και τρεις από τον κοντινό και ιστορικό οικισμό Σμιλέ, που ξεχώριζε στην πράσινη όχθη του ομώνυμου ποταμού. Είναι ο μοναδικός οικισμός που οριστικά έσβησε. Μετά από τα τραγικά γεγονότα δεν ξανακατοικήθηκε! Και εδώ κανένας δε διασώθηκε.
Τη συγκλονιστικότερη πληροφορία για τους μελλοθάνατους έχουμε από αγγαρεμένους νεαρούς με τα υποζύγια τους, για να μεταφέρουν όπου έφταναν τα αυτοκίνητα και στη Σχολή των Ασωμάτων τα υπάρχοντα των καταδικασμένων. Φτάνοντας έξω από το σχολειό άκουσαν να τραγουδιέται ο Εθνικός Ύμνος. Πλησίασαν και αντίκρισαν κορυφαίο του χορού τον πνευματικό του χωριού, ιερομόναχο Συμεών Δρετουλάκη από τον Οψιγιά. Ο Συμεών σταμάτησε για μια στιγμή και φώναξε: «νερό-νερό»! Είναι αδύνατον να μη θυμηθεί κανένας το «Ηλί Ηλί λαμά σαβαχθανί» που εκφώνησε ο Χριστός προτού αποθάνει στο Σταυρό. Οι μελλοθάνατοι των Βρυσών δεν απόλαυσαν την τελευταία επιθυμία τους. Οι Γερμανοί σκοποί με ναζιστικό σαδισμό έσπασαν τις στάμνες με το δροσερό νερό που κουβάλησαν με προθυμία και κίνδυνο μεγάλο οι τρεις νεαροί.

Ο θρύλος θέλει το Συμεών να μην τον τρυπούσαν οι δολοφονικές σφαίρες. Οι δήμιοι τρόμαξαν και έτρεξαν να του κόψουν την κεφαλή να τον βρει επιτέλους ο θάνατος. Η πληροφορία που κυκλοφόρησε με ταχύτητα αστραπής, αποδίδεται στον επικεφαλής του γερμανικού φυλακίου στου Φουρφουρά. Την τραγική διήγηση του, συνόδευε με όρκους πως δε θα ξανασκοτώσει παπά. Τους θρύλους ο καθένας αντιμετωπίζει κατά την πίστη του και την κοσμοθεωρία του. Εγώ θα μεταφέρω τι γνωρίζω από τις διηγήσεις του χριστεπώνυμου πληρώματος. Ο Συμεών με λαμπρή πολεμική δράση στη Μικρασία, δε διακρινόταν μοναχά για τα χριστιανικά και φιλανθρωπικά αισθήματα του, αλλά και για τον υπέροχο πατριωτισμό, την παλικαριά και τη λεβεντιά του. Συμπλήρωνε το ιερό ευαγγέλιο με θερμούς πατριωτικούς λόγους. Στους γάμους και στα βαφτίσια και με τους Γερμανούς καμιά φορά μπροστά, τραγουδούσε πατριωτικές μαντινάδες και ριζίτικα που έκφραζαν τον πόθο του σκλάβου για τη λευτεριά.

Καρδάκι, Γούργουθοι
Στο Καρδάκι με τους γκαρδιακούς κατοίκους του, που πρέπει να τους αναθυμούνται με ευγνωμοσύνη οι Βρετανοί κατάσκοποι και οι αντιστασιακοί όλης της Κρήτης, αντί είκοσι υπέκυψαν τελικά στο εκτελεστικό απόσπασμα δεκαεννιά. Μετρημένοι οι Καρδακιανοί, ο προκαθορισμένος αριθμός συμπληρώθηκε από τέσσερις Βρυσανούς, και τρεις από τους Γουργούθους, άλλο λημέρι και πλουσιοπάροχος ξενώνας Βρετανών κατασκόπων και αντιστασιακών.
Στο Καρδάκι άγνωστο για ποιους λόγους οι εκτελέσεις καθυστέρησαν. Απ΄ αυτούς που έστησαν στον τοίχο γλίτωσε ο Εμμ. Βλεπάκης γαμπρός των Καρδακιανών από τον Κεφαλά Αποκορώνου. Ο Βλεπάκης με διαμπερές τραύμα αλλά σε μη καίριο σημείο, κατόρθωσε να επιβιώσει, γιατί ο Γερμανός στρατιώτης, μπορεί και από έλλειψη ψυχραιμίας, δεν τον «φιλοδώρησε» με χαριστική βολή. Λαβωμένος με μοναδική παρέα τους σκοτωμένους συντρόφους του και την τύχη που δεν τον εγκατέλειψε μέχρι που νύχτωσε καλά, για να ξεφύγει από τον κλοιό και ύστερα από δραματική πορεία να φθάσει στο Μοναστηράκι να του παρασχεθούν οι πρώτες βοήθειες, να νοσηλευτεί στη συνέχεια πολλές μέρες από το γιατρό Σκορδίλη και να διασωθεί!
Στη δίκη των εγκληματιών πολέμου στρατηγών Μπρόγερ και Μύλλερ ήτανε από τους παραστατικότερους μάρτυρες των γερμανικών ωμοτήτων στο Κέντρος. Οι δυο στρατηγοί που χρημάτισαν διοικητές «Φρουρίου Κρήτης», με θηριωδέστερο το Μύλλερ, καταδικάστηκαν και εκτελέστηκαν στο Χαϊδάρι (Μάη 1947). Έπρεπε να αντικρίσουν το εκτελεστικό απόσπασμα στο Χαϊδάρι της Κρήτης. Στον περίβολο των φυλακών της Αγιάς..

ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΤΗΣ ΕΚΘΕΣΗΣ

Εθνική Οργάνωσις Ρεθύμνης (Ε.Ο.Ρ.) Επαρ(χιακή) Επιτρ(οπή) Αμαρίου Έκθεσις Αυτοψίας 22-8-(19)44 (3) Του Τομεάρχου Περιφερείας Κέδρους
Εμμανουήλ Σ.Κουτάκι, Διδασκάλου Ελένων

«ΓΕΝΙΚΑ»

Τύχη σκληρά μ' επεφύλασσε πρώτος ν΄αντικρίσω το αποτέλεσμα της Γερμανικής θηριωδίας της 22 Αυγούστου 1944. Φοβούμαι ότι δεν θα μπορέσω να βρω τ' απαιτούμενα χρώματα και τις λέξεις να σκιαγραφήσω την τρομερή και αποτρόπαιη εικόνα, της βαρβάρου και ακατονόμαστου θηριωδίας της Ουννικής Επιδρομής, ήτις μετέβαλλε την μαγευτική κοιλάδα του Κέδρους, σε μια σωστή κόλαση του Δάντη. Σ' ένα σωρό από καπνίζοντα ερείπια, βουβό, και που κάτω απ' αυτά, καμένα σώματα, βρίσκονται τροφή των ορνέων και των άλλων αρπακτικών ζώων.
Ήτανε μια ήσυχη σεληνόφωτη καλοκαιρινή νύχτα του Αυγούστου, όταν κατά την 12 (δωδεκάτην) νυχτερινήν ώραν, ολόκληρος η Επαρχία μας συνταράχτηκε από τον θόρυβο των Γερμανικών αυτοκινήτων και άλλα μεν από αυτά κατηυθύνθυσαν προς την Σχολήν Ασωμάτων, άλλα δε προς το χωρίον Μέρωνα. Εξετελείτο διαταγή του αιμοσταγούς Διοικητού Φρουρίου Κρήτης, νεωτέρου Νέρωνος, περί καταστροφής τελειωτικής της Περιφερείας του Κέδρους, σφαγής και λεηλασίας, εξανδραποδισμού των κατοίκων. Για λόγους ότι ετροφοδοτούντο οι Άγγλοι κατάσκοποι, οι ανταρτικές Ομάδες και γιατί πέρασε από 'κει ο αρπαγής στρατηγός Γερμανός Κράϊπε.

Κατά την 1 (πρώτην) μ.μ. ώραν από τα σταθμεύσαντα αυτοκίνητα εις Μέρωνα (αποβιβάζονται οι Γερμανοί) και πεζοί οι κακούργοι κατευθύνονται προς τον τόπον των μελλοντικών εγκλημάτων των το Γερακάρι. Τα σταθμεύσαντα εις Σχολήν Ασωμάτων κενούνται και πεζοί στρατιώται κατευθύνονται (εν τμήμα) διά του χωριού Νέφς Αμάρι εις Βρύσες, οι δε άλλοι διά των χωριών Λαμπιώτες Πετροχώρι, προς το χωρίον 'Ανω-Μέρος. Άλλοι Γερμανοί στρατιώται, ορμώμενοι εκ Σπήλι Αγίου Βασιλείου, έρχονται προς Γερακάρι ίνα συντελεσθή τελειωτική η κύκλωσις του διαμερίσματος.
Ήτο η ώρα 3 (τρίτη) πρωινή, όταν η κύκλωσις είχε συντελεσθή και διά πυροβολισμών παντοίων όπλων εδόθη το σύνθημα και η αρχή της δράσεως. Επί 8 (οκτώ) ημέρας εσκόρπισαν τον όλεθρον στα μαγευτικά χωριά και τα όμορφα τοπία της Περιφερείας, εκεί που κατά το τετραετές διάστημα της Σκλαβιάς ήταν τα λημέρια των ανταρτών και της κατασκοπείας και καθενός καταδιωκομένου παρά των Γερμανών.
Την 31 (τριακοστήν πρώτην) του μηνός Αυγούστου, μετά το κόρεσμα της θηριωδίας των κτηνανθρώπων του χιτλερισμού, εγκατέλειψαν το διαμέρισμα του Κέντρους αγνώριστο. Τότε διετάχθην παρά της Επαρχιακής Επιτροπής (Αμαρίου), ής Μέλος τυγχάνω, να μεταβώ δι' αυτοψίαν ίνα υποβάλω σχετικήν ΄Εκθεσιν.

«ΚΑΡΔΑΚΙ»

Την άλλην ημέραν το πρωί εξηκολούθησα τον δρόμο μου προς τα άλλα χωριά. Μόλις βγήκα έξω από το χωριό Ελένες τράβηξα το δρόμο προς το Καρδάκι μικρό χωριουδάκι μεταξύ Γερακάρι και Βρυσών πιο κάτω από τους Γουργούθους, που καημένοι τώρα δεν μπορούν να προσφέρουν καταφύγιο στον Παππού, στον Τόμ και στον Κατεχάκη, που κατά την κύκλωσι ήσαν εκεί και μόλις κατόρθωσαν να γλιτώσουν προς το βουνό. Μαύροι καπνίζουν κι οι Γούργουθοι. Στις 8.00 π.μ. φτάνω στο Καρδάκι. Άλλον τόπον μαρτυρίου. Κανένα σπίτι, καμιά εκκλησία, κανείς δρόμος. Μόνο χαλάσματα. Μέσα στα ερείπια ακούω κλάματα, φωνές. Πλησιάζω εκεί και μερικές γυναίκες κλαίνε πάνω από τα λείψανα των 19 (δέκα εννέα) δολοφονηθέντων κατά την αυτήν ώραν που εξετελέσθησαν και οι του Γερακαρίου. Δύο (2) μονάχα γλίτωσαν από το χωριό αυτό. Ο Σωτήριος Μοναχογιός και ο Δημήτριος Γιαννακουδάκης (Γιαννουλάκης) ή Κοντύλης, που ξέφυγαν από τον κλοιό. Γλίτωσε και ο Μανώλης Βλεπάκης, από τους είκοσι (20) που κράτησαν, γιατί πετρωμένος από τα πτώματα των άλλων δεν δέχτηκε την χαριστική βολή. Είναι όμως θανάσιμα τραυματισμένος στο στήθος με πολλές σφαίρες και τη νύχτα κρυφά έφυγε γεμάτος αίματα και μυαλά των εκτελεσθέντων. Πέρασε από τα χωριά Αμάρι-Οψιγιά και έφτασε στο Μοναστηράκι. Αυτός έδωσε και την είδηση για τα γεγονότα. Επλησίασα στον τόπο του μαρτυρίου και βλέπω κεφάλια καμένα, μαλλιά, πρόσωπα με ανοιχτά μάτια με έξω τις γλώσσες. Πάνω τους έκλαιε ο Κυδωνάκης Στυλιανός, πατέρας δυό λεβέντηδων που εξετελέσθησαν εκεί.

«ΒΡΥΣΕΣ»

Με σφιγμένη καρδιά και δάκρυα στα μάτια φεύγω για τις Βρύσες. Σε πέντε λεπτά (5') φτάνω και αντικρίζω σωρούς από ερείπια. Με θρήνους και κλάματα υποδέχονται την άφιξη μου. Φτωχές γυναίκες και γέροι με περικυκλώνουν. Δρόμοι δεν υπάρχουν, εκκλησίες βρύσες όλα χαλασμένα, όλα καπνίζουν. Ένας από τα απομεινάρια των χωριανών ο Περισσονικολής, μου λέει: «Δάσκαλε που 'ναι οι φίλοι σου που 'ναι οι πιστοί συνεργάτες σου; Τους εδολοφόνησαν οι αναζήσαντες Ούννοι». Μου ομολογεί, ότι την Τρίτη το πρωί (22 Αυγούστου) εκυκλώθη το χωριό, συνελήφθησαν όλοι οι άρρενες και ενεκλείσθησαν στο Σχολείο που τώρα δεν υπάρχει και άρχισε η διαλογή τους. Ξεχώρισαν 30 (τριάντα) και τους κράτησαν κι έστειλαν άλλους 7 (επτά) στο Καρδάκι για να συμπληρωθεί ο αριθμός. ΄Εδιωξαν τα γυναικόπαιδα κατόπιν και κατά την 3 (τρίτην) απογευματινήν εγένετο η Εκτέλεσις εις το σπίτι του Ευάγγελου Χαριτάκη. Τελευταίος οδηγείτο ο ιερομόναχος Συμεών Δρετουλάκης, ο οποίος παρά τας επανειλημμένος ριπάς του πολυβόλου δεν έπιπτεν νεκρός. Λέγουν ότι φορούσε Τίμιο Ξύλο. Μισοσκοτωμένο τον έριξαν με τους άλλους κι έβαλαν φωτιά. Το πρωί της άλλης μέρας εγκρέμισαν με δυναμίτες το σπίτι (11). Δεν υπάρχει ούτε σπίτι όρθιο. Όλα χάμω γκρεμισμένα είναι από τους δυναμίτες και τις εκρηκτικές ουσίες που τους έβαλαν. Όλα τα τρόφιμα, τα ζώα, τα έπιπλα και σκεύη του χωριού εκλάπησαν από τους στυγερούς δολοφόνους και κακούργους. Έφυγα από το χωριό γεμάτος πόνο αλλά και μίσος κατά του κατακτητού.

Καδράκι, Βρύσες, Σμιλές - Απόσπασμα έκθεσης
«…..Ακριβώς κατά τον ίδιον τρόπον έγινε η εκτέλεσις και καταστροφή και εις τα υπόλοιπα χωρία του Αμαρίου. Αναφέρομεν ταύτα κατά σειράν με τον αριθμόν των εκτελεσθέντων και των καταστραφεισών οικιών εκάστου, επιφέροντας όσας χαρακτηριστικάς λεπτομέρειας κατορθώσαμεν να συγκεντρώσομεν:

ΚΑΡΔΑΚΙ
Ο συνοικισμός αυτός αποτελούμενος από 13 οικίας ηρίθμει 9 μόνον άνδρας, εξ ων επρόφθασαν και εδραπέτευσαν 3. Οι Γερμανοί όμως είχον ορίσει 20 να εκτελέσουν εντός αυτού, διό τούτο εις τους 6 συλληφθέντες Καρδακιανούς προσετέθησαν 14 εκ των πέριξ χωρίων Γερακάρης, Γουργούθοι και Βρύσες, οίτινες και εξετελέσθησαν καθ' όν τρόπον και οι του Γερακάρη. Όλαι αι οικίαι κατεστράφησαν και μόνον η εκκλησία εσώθη, διότι έκειτο κάπως απόμερα και διέφυγεν την προσοχήν των Γερμανών.

ΒΡΥΣΕΣ

Το χωρίον εκυκλώθη και αυτό από βαθείας πρωίας. Οι Γερμανοί εισελθόντες διέταξαν γενικήν συγκέντρωσιν των κατοίκων. Εκ των νεωτέρων ανδρών εξετελέσθησαν 30, 8 δε ακόμη απεστάλθησαν εις το Καρδάκι προς συμπλήρωσιν, μεταξύ των οποίων ο ιερεύς του χωρίου Συμεών Δρετουλάκης. Οι λοιποί εφυλακίσθησαν εις το Ρέθυμνον. Τα γυναικόπαιδα και οι γέροντες, δερόμενοι και προπηλακιζόμενοι, ωδηγήθησαν εις το χ. Μέρωνας, οπώθεν διεσκορπισθησαν εις άλλα γειτονικά χωρία. Η λεηλασία των Βρυσών διήρκησεν 8 ημέρας. Μετά ταύτα κατεστράφησαν αι οικίαι των, 77 εν όλω.

ΣΜΙΛΕΣ

Ο συνοικισμός εξ 11 κατοικιών, καταστραφεισών. Εξετελέσθησαν 3 άνδρες, εξ ών ο είς, ο Ιω. Βαρούχας, ήτο πατήρ 7 τέκνων.